Prangende vraag: hoe kun je spanning opbouwen in je verhaal? Laten we even een uitstapje maken naar film. Je kent waarschijnlijk wel de douchescène uit Psycho, van mijn favoriete regisseur Alfred Hitchcock.
Zo niet, dan nog even wat informatie.
Bediende Marion Crane moet van haar baas een lading geld naar de bank brengen. Ze besluit het zelf te houden en slaat op de vlucht. Als het begint te stormen, stopt ze bij een motel. Ze ontmoet de wat vreemde moteleigenaar en babbelt even met hem. Eenmaal in haar kamer neemt ze een douche. Opeens verschijnt er een figuur die met een mes op haar inhakt. Ze zakt in elkaar en is dood.
Even simpel samengevat, hoor. Zo snel gaat het natuurlijk allemaal niet. Zoek het fragment maar eens op.
Hitchcock neemt de tijd voor het opbouwen van spanning
Als we die douchescène wat nader gaan ontleden, zien we het volgende.
Marion Crane doet de deur van haar badkamer dicht. Ze laat haar duster op de gesloten wc-pot vallen. We zien haar blote benen over het opstapje van de douche stappen. Ze trekt met een ruk het douchegordijn dicht.
Zo te horen pakt ze wat zeep uit een papiertje. Ze zet de kraan open en begint zich in te zepen.
We zien het water uit de douchekop kletteren.
Marion wrijft haar hals schoon, draait zich om, sluit haar ogen en geniet van het verkwikkende water.
Maar dan…
Via het wat doorzichtige douchegordijn zien we de badkamerdeur opengaan. Er staat een donkere gestalte in de deuropening.
Marion staat met haar rug naar het douchegordijn en heeft niets in de gaten.
De indringer loopt naar voren, trekt het gordijn open en houdt een mes omhoog.
De naakte vrouw draait zich om en gilt.
De indringer haalt uit.
Marion probeert het mes af te weren. Gilt ‘nee!’
Het mes gaat weer omhoog. De indringer pakt haar beet.
Gegil.
Weer gaat het mes omhoog. Een uithaal.
Marion staat weerloos tegen de muur.
Nog een uithaal.
Een poging die te ontwijken.
Uithaal.
Steek.
Gegil.
Weer een steek.
We zien een buik waar een mes naartoe gaat.
Donkere spatten vallen op de natte vloer.
Een hand weert af.
De indringer loopt weg.
Op een tegelwand glijdt een hand langzaam naar beneden.
Gehijg. Marion draait zich om en zakt groggy in elkaar. Ze heeft haar ogen open en hijgt.
Marion tilt haar arm op en grijpt naar het douchegordijn. De gordijnhaken knallen van de rails. Marion valt voorover. Haar hoofd en arm landen naast de wc.
Helder water stroomt uit de douchekop. Bewegingloze blote benen liggen op de vloer. Het water op de vloer kleurt langzaam donker en stroomt weg in het putje.
De cirkel van het putje verandert langzaam in een open oog. Marions open oog. Ze ligt bewegingloos met haar hoofd over het opstapje van de douche. Naast haar zien we haar duster op het toiletdeksel liggen.
De kraan staat nog aan.
Zoiets. Even snel genoteerd tijdens het bekijken van het filmpje.
Maar hoe kun je nu spanning opbouwen?
Valt mij iets op? Ja, wel meer dingen.
Ten eerste begint de scène rustig. We zien details voorbijkomen. Een duster, een wc-deksel, blote benen, een opstapje, de douchekop, het inzepen. Een herkenbaar tafereeltje. Niks aan de hand. Neem de tijd voor het oproepen van beelden via details, want ze maken nieuwsgierig. Ze zorgen ervoor dat je lezer het tafereel voor zich ziet en gaat meevoelen met Marion. De meeste details spelen iets later overigens weer een rol: duster, wc-deksel, blote benen, opstapje, douchekop. IJzingwekkend. Het vergroot het effect.
Kortom, neem de tijd voor het oproepen van beelden
Ten tweede is het zodanig gefilmd dat je jezelf helemaal verplaatst in Marion.
Je loopt als het ware met haar mee de douche in. Je kijkt zelfs vanonder de douchekop omhoog en ziet het water eruit stromen. Alsof je zelf onder die douche staat.
Als je je lezers dicht op de huid laat zitten van een personage, schrikken ze des te meer wanneer die persoon iets naars overkomt. Herkenbare, alledaagse situaties die onverwacht bruut worden verstoord, maken het schrikeffect des te groter.
Creëer spanning met het onverwachte
Ten derde krijg je voorkennis. Je perspectief verandert: je staat opeens weer buiten de douche en ziet de badkamerdeur opengaan. Vervolgens zie je een donkere gestalte in de deuropening staan. En je ziet dat de vrouw het niet in de gaten heeft. Je denkt: pas op! Je zou het wel willen uitschreeuwen. ‘Achter je!’
Dat is Hitchcocks specialiteit: suspense. Jij ziet de ellende aankomen en het personage niet. Daar komt nog bij dat de vrouw naakt is en dus extra kwetsbaar. Je lezer denkt: hoe loopt dit af?
Gebruik dus aankondigingen en voorkennis
Ten vierde wisselen scènes elkaar opeens snel af. Het verteltempo verandert van langzaam naar snel. Snelle actie kun je uitbeelden met korte zinnen. Kijk hierboven nog maar eens.
Korte zinnen. Steekwoorden. (pun not intended.)
Je kunt dus mooi met ritme spelen. Van langzaam (langere zinnen, de tijd nemen voor details) naar snel, en later weer terug naar langzaam. Over ritme een andere keer meer.
Nu heb ik hier natuurlijk een filmscène als voorbeeld genomen en is een film(scenario) iets anders dan een roman of een kort verhaal. Maar je ziet welk effect details, perspectief, voorkennis en aankondigingen, en verteltempo hebben.
Hoe je de spanning verder kunt opbouwen: verleg de aandacht even
Zorg voor een korte pauze als de lezer juist zo graag wil weten hoe het verdergaat. De bekende cliffhanger. Zo zou je bijvoorbeeld een moordenaar kunnen laten inchecken en die dan op de gang laten horen dat er achter die ene kamerdeur iemand onder de douche staat. Dat voorspelt al niet veel goeds. Toch? Weer die vraag bij de lezer: hoe loopt dit af?
Je zou ook gebruik kunnen maken van een flashback. Je kunt de vrouw onder de douche bijvoorbeeld laten terugdenken aan een mysterieuze auto die haar eerder leek te volgen.
Het stelt de spanning even uit, maar bouwt die ondertussen wel op. De lezer voelt al aan zijn water (pardon) dat er iets staat te gebeuren. Gauw terug naar die douche, denkt hij. En dus leest hij door om te weten hoe het afloopt.
Missie geslaagd
En dan heb ik het niet eens gehad over de ijzingwekkende muziek van Psycho. Maar ja, die hoor je niet als je leest. Je kunt in je verhaal natuurlijk wel gebruikmaken van geluiden, zoals gestommel op een gang of een dichtslaande deur.
