Wat zijn goede boeken over schrijven? Graag bespreek ik in een serie blogs welke schrijfboeken je – naar mijn mening – zou moeten lezen.
Laat ik eens beginnen met de schrijfboeken van een van mijn favoriete schrijvers, Jan Brokken. Hij is met recht een meesterverteller te noemen.
Alhoewel ik nog lang niet alles van hem heb gelezen, ben ik
he-
le-
maal
weg van De vergelding. Een dorp in tijden van oorlog.
Dit boek gaat over de reconstructie van de dood van een Duitse soldaat in Rhoon, het dorpje waarin Jan Brokken opgroeide. Was het sabotage? Of toch niet? De Duitsers executeerden als vergelding zeven dorpsbewoners, maar wat was er precies gebeurd en waarom?
Brokken neemt je mee op zijn zoektocht en schetst de sfeer in het dorp tijdens die donkere oorlogsdagen. Ik kan niet anders zeggen dan dat het meeslepende geschiedschrijving is. Spannend tot op de laatste bladzijde.
Terecht genomineerd voor de NS Publieksprijs in 2013.
In dit filmpje vertelt Brokken zelf over De vergelding.
Oorlog en reconstructie. Die combinatie boeit mij op de een of andere manier enorm. Daarom heb ik ook Brokkens boek De rechtvaardigen verslonden.
Hij vertelt daarin hoe Jan Zwartendijk, de Nederlandse consul in Kaunas (Litouwen), tijdens de Tweede Wereldoorlog het leven van duizenden gevluchte Joden wist te redden. Het is terecht dat hij Zwartendijk in de schijnwerpers zet.
Leuk hoor, maar welke schrijfboeken moet je nu lezen?
Kom ik nu op. Dit was even als inleiding op – welja, ik zeg het gewoon nog een keer – meesterverteller Jan Brokken. Hoe fijn is het dat juist hij schrijfboeken heeft geschreven? De titels zijn De wil en de weg. Over het schrijven van romans en verhalen uit 2006, en Het hoe. Over het schrijven van romans, verhalen en non-fictie, uit 2011. Met dit laatste boek richt Brokken zich, volgens de flaptekst, tot de ‘al redelijk gevorderde schrijver’.
Ik noem het ‘een vervolg op’, want beide boeken hanteren hetzelfde stramien: aan de hand van diverse schrijfthema’s legt Brokken in korte hoofdstukken de kneepjes van het vak uit. Zie bijvoorbeeld deze hoofdstuktitels uit De wil en de weg:
- Naar de vuurtoren | over de titel en de eerste zin
- Week- en zoogdieren | over de structurering
- Tonio en Kröger | over het conflict
- Een vochtvlek in de hagelwitte uniformbroek | over spanningsopbouw
- Een eretitel | over de komma
Grappig is dat Brokken (‘geeft les aan jonge schrijvers’ meldt de flaptekst) zijn eerste hoofdstuk in De wil en de weg begint met de zin: ‘Schrijven kun je niet leren.’ Hij bedoelt dat er weliswaar regels zijn, maar geen wetten. ‘In het schrijven is alles toegestaan, op voorwaarde dat het een verrassend resultaat oplevert. Waardoor bijna niets is toegestaan.’
Denk daar maar even over na.
En waarom zou ik deze schrijfboeken moeten lezen?
Brokken legt uit hoe schrijven werkt en wat het effect ervan is op de lezer. Dat doet hij niet alleen met voorbeelden uit de (wereld)literatuur, maar ook uit film en toneel. Gevolg? Al die genoemde werken wil je vervolgens meteen lezen of zien.
Daarnaast put Brokken veel uit eigen ervaring. In het al genoemde hoofdstuk ‘Week- en zoogdieren | over de structurering’, schrijft hij bijvoorbeeld dat hij het gebruik van beelden beperkt. ‘Men zegt wel dat ik beeldend schrijf, maar ik houd mezelf voortdurend in. Met beeldspraak moet je verschrikkelijk zuinig zijn. Je moet alleen beelden gebruiken wanneer ze een dramatische kracht hebben.’
Schrijven is te leren
Terug naar het eerste hoofdstuk van De wil en de weg. Het hoofdstuk over leren schrijven. Brokken concludeert daarin dat schrijven wel degelijk is te leren ‘als je er aanleg voor hebt’. Het is volgens hem te leren door het veel te doen en door onder meer ‘na te denken over vorm, stijl, verhaalopbouw, woordgebruik.’ In de rest van het boek – en in Het hoe – biedt de schrijver je heerlijke voorbeelden.
Brokken eindigt De wil en de weg met wat hij zelf de leerzaamste les noemt: herlezen. Je kent dan immers het verhaal al en dus kun je je focussen op technieken als stijl en opbouw, en op fasering en karakterisering. ‘Uiteindelijk gaat het in de literatuur maar om drie dingen: hoe een verhaal wordt verteld, met welke diepgang, en met welke intensiteit.’
Word je wijzer van deze schrijfboeken?
Ja, zeer zeker. Al was het alleen maar omdat Brokken je laat nadenken over verschillende technieken. Je weet voortaan waar je op moet letten en hij illustreert dat met inspirerende voorbeelden. Daardoor leert hij je bewuster te lezen. Met meer dan 25 boeken op zijn naam weet Brokken als geen ander waarover hij het heeft, Hij is belezen, heeft veel andere schrijvers gesproken over hun aanpak en komt daardoor met interessante anekdotes.
Eyeopener na het lezen van deze schrijfboeken
Wat mij vooral is bijgebleven, is een passage in Het hoe. Het is te vinden in het hoofdstuk ‘Het tillenbeest | over beeldend schrijven.’
‘Het tillenbeest’ is de titel van een verhaal van Jan Wolkers. Het staat in zijn eerste gepubliceerde boek, de verhalenbundel Serpentina’s Pettycoat.
Brokken citeert eruit als volgt:
Begin citaat.
‘Zelden bezoek ik nog de ouderlijke woning,’ begint het. ‘Maar als ik er kom, doet mijn moeder de deur open nog voor ik het koperen drukbelletje heb aangeraakt. Ik wist dat je zou komen, zegt ze, ga maar in de salon, ik kom zo met de koffie. Haar armen zitten tot haar ellebogen onder het schuim van een overdadig sop. Ze komt uit de keuken, ze heeft mij dus niet zien aankomen. Ik moet inderdaad wel geloven dat ze van mijn komst op de hoogte was.’
Einde citaat.
Vervolgens leert Brokken je:
‘Zo. Dit is schrijven. Ik stap met de schrijver de ouderlijke woning binnen. Ik hoor de zorgelijke stem van zijn moeder.’
Om te vervolgen met:
‘Ik zie haar door één detail: haar armen zitten tot haar ellebogen onder het sop. Een afgesloofde moeder die de was doet. Geen verdere details, alleen dat. Later, toen ik Wolkers interviewde, zei hij me dat schrijvers soms veel te veel zien en een vloed van waarnemingen over de lezer uitstorten. Nee, het gaat om dat ene detail, dat veelzeggend is.’
Briljant, toch?
Om acuut Wolkersliefhebber van te worden.
En Brokkenfan.
Welkom bij de club.
Lees ook deel 2 in deze serie over schrijfboeken: Over leven en schrijven: het schrijfboek van Stephen King.
