Mannelijk, vrouwelijk of onzijdig?

Is een zelfstandig naamwoord mannelijk, vrouwelijk of onzijdig? Dit blog gaat over het woordgeslacht en verwijzingen met ‘zijn’ of ‘haar’. Om ze op de juiste wijze te gebruiken, geef ik je een handig lijstje en een wat mallotig ezelsbruggetje.

Eerst even wat fictieve voorbeelden:

Het kabinet heeft haar eigen regels niet gevolgd.
De bibliotheek breidde zijn collectie uit.
De regering komt zijn beloftes niet na.

In deze zinnen kun je zien dat ‘zijn’ en ‘haar’ niet goed zijn gebruikt. Hoewel je niet altijd kunt weten of een woord mannelijk of vrouwelijk is, kun je wel makkelijk zien of een woord onzijdig is. Woorden met het lidwoord ‘het’ zijn onzijdig. Naar een onzijdig zelfstandig naamwoord verwijs je met het bezittelijk voornaamwoord ‘zijn’.

Het volleybalteam had zijn eerste overwinning behaald.
Het bedrijf sloot zijn deuren.

Heb je het over ‘het meisje’ of ‘het teefje’, dan geeft het biologische geslacht de doorslag. Dat geldt zowel voor mensen als voor dieren.

Het meisje pakte haar voetbal uit het doel.
Het teefje voedde haar pups.

Dus…

Mannelijk, vrouwelijk of onzijdig?

Het-woorden zijn onzijdig. Je gebruikt dan ‘zijn’, tenzij het biologische geslacht vrouwelijk is. Aan de-woorden kun je vaak niet zien of ze mannelijk of vrouwelijk zijn. Je kunt dit opzoeken via mijn nummer 1 in mijn top 5 van handige taalwebsites.

Of je gebruikt mijn…

Mallotige ezelsbruggetje

Klaar voor mijn ezelsbruggetje? De heilige heiden is ing. Schap te IJ. Ik geef toe: het is niet volledig, maar je komt er een heel eind mee.

De heilige heiden is ing. Schap te IJ?

Jazeker: de heilige heiden is ing. Schap te IJ!

Zo, nu heb je ‘de heilige heiden is ing. Schap te IJ’ al vier keer voorbij zien komen. Lees de vorige vijf zinnen nog maar eens…

Je ziet in feite staan: -de, -st (st. van de heilige sint X), -heid, -nis, -ing, -schap, -te, -ij. Dit zijn achtervoegsels.

Vrouwelijke de-woorden

Als de-woorden eindigen op een van de bovenstaande achtervoegsels, zijn ze bijna altijd vrouwelijk. Bekijk ditzelfde rijtje nu eens van boven naar beneden:

-de; de vreugde, de liefde, de aardrijkskunde, de geneeskunde, maar de weelde, de orde en de kade zijn zowel mannelijk als vrouwelijk. Kiezen maar!
-st; (achter een werkwoordstam) de winst, de kunst, maar de hoest en de dienst zijn weer mannelijk. Veel van de woorden eindigend op -st zijn zowel mannelijk als vrouwelijk (de barst, de borst, de leest, de haast). Zie dus mijn top 5 van handige taalwebsites.
-heid; de gezondheid, de overheid, de waarheid, de vrolijkheid, de dienstbaarheid, de mensheid.
-nis; de geschiedenis, de kennis, de gevangenis, de muizenis. Maar ook de-woorden eindigend op -sis, tis- en -xis: de dosis, de hepatitis, de profylaxis.
-ing; de verdoving, de omgeving, de vergiftiging, de loting, de tering.
-schap; de zwangerschap, de beterschap, de gevangenschap, de blijdschap, de wetenschap, maar het kunstenaarschap en het ouderschap (onzijdig en het-woord!)
-te; de diepte, de wijdte, de ruimte, de gemeente, de gewoonte, de flauwte, de graagte, de dikte, de geboorte, de sterfte.
-ij; (en -enij, -erij, -arij, -ernij): de makelij, de artsenij, de bakkerij, de barbarij, de slavernij.